مشهدِ قجری از لنز دوربین نخستین عکاسان

در پاییز ۱۲۲۱ خورشیدی محمدشاه دستور خرید دوربینی را از فرنگ داد که فقط قرار بود از درباریان عکس بیندازد. بعد‌ها وقتی ناصرالدین‌شاه به پادشاهی رسید، آن را ترویج داد و آموزش خارجی‌ها به ایرانی‌ها شروع شد که یکی از آن‌ها پیشخدمت مخصوص ناصرالدین‌شاه بود.

در چنین روز‌هایی در پاییز ۱۲۲۱ خورشیدی محمدشاه دستور خرید دوربینی از فرنگ داد که فقط قرار بود از درباریان عکس بیندازد. بعد‌ها وقتی ناصرالدین‌شاه به پادشاهی رسید، آن را ترویج داد و آموزش خارجی‌ها به ایرانی‌ها شروع شد که یکی از هنرآموز‌ها آقارضا عکاس‌باشی، پیشخدمت مخصوص ناصرالدین‌شاه بود.

به‌جز آن‌ها، خارجی‌ها هم در ایران عکاسی می‌کردند. آقارضا عکاس‌باشی سال ۱۲۴۵ خورشیدی این عکس را از روی ایوان نادری از قبرستان قتلگاه گرفته است. مسجد و غسالخانه قبرستان، همچنین گنبد خشتی مشخص است. یخدان خیابان طبرسی و برج‌وبارو‌های شهر نیز در عکس دیده می‌شوند.

این عکس را سرپرسی سایکس از نهر آب و دورنمای پایین‌خیابان در سال ۱۲۸۰ خورشیدی انداخته است. مردم همه دستار به سر دارند و نهر آب با نرده چوبی حفاظ‌بندی شده است.

برای انداختن این عکس، منوچهر عکاس‌باشی در سال ۱۲۶۱ خورشیدی روی ایوان عباسی رفته و از نمای ایوان ساعت و اطراف آن تصویری گرفته است. در عکس، مسجد شاه و مدرسه دوردر دیده می‌شوند. این عکس نشان می‌دهد حرم‌مطهر بادگیر داشته است و بساطی‌ها داخل حرم بساط می‌کردند.

این عکس را منوچهر خان عکاس‌باشی سال ۱۲۶۱ خورشیدی از روی پشت بام حرم مطهر با زاویه دیدی به ته‌پل محله گرفته است. زوم سمت راست عکس روی حمامی بزرگ است که امروز بخشی از بست شیخ طوسی است. این عکس نشان می‌دهد بیشتر خانه‌ها دوطبقه بوده و رو به قبله ساخته شده‌اند.